General Knowledge Maharashtra

General Knowledge Maharashtra

जनरल नॉलेज : स्पर्धा परीक्षा - महाराष्ट्र माझा

 

 

'बहु असोत सुंदर संपन्न की महा, प्रिय आमुचा एक महाराष्ट्र देश हा..' या शब्दात कोल्हटकरांनी आपल्या महाराष्ट्राची थोरवी गायिली आहे. अजिंठा, वेरुळ, कार्लेभाजे, कान्हेरी, एलिफंटा, पांडवलेण्यांनी नटलेला; संत नामदेव्ो, संत तुकाराम, संत ज्ञानेश्वर, संत गोरोबा, संत जनाबाई, संत गाडगेबाबा, कान्होपात्रांनी मंतरलेला; छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या तलवारीने तेजाळलेला, संभाजीच्या हौतात्म्याने अजरामर झालेला, मॉ जिजाऊँच्या आशीर्वादाने बहरलेला; शाहू, फुसे, आंबेडकर, आगरकर, सावरकर, टिळक, फडके यांच्या त्याग आणि क्रांतिकार्याने पुनीत झालेला हा महाराष्ट्र कसा असावा? हे महाराष्ट्रातील प्रत्येक स्पर्धा परीक्षार्थीला माहिती असणे आवश्यक आहे.
महाराष्ट्रातील प्रमुख ऐतिहासिक किल्ले
जिल्हा       किल्ले
ठाणे    -    अर्नाळा, वसईचा भुईकोट किल्ला, गोरखगड
रायगड     -    कर्नाळा, मुरुड-जंजिरा, लिंगाणा, द्रोणागिरी, तळे,
      घोसाडे
रत्नागिरी     -    सुवर्णदुर्ग (सागरी), रत्नदुर्ग, विजयगड, पासगड,
      जयगड
सिंधुदुर्ग     - विजयदुर्ग (सागरी), देवगड, पारगड, रामगड,
      यशवंतगड
पुणे    - शिवनेरी, पुरंदर, प्रचंडगड, सिंहगड, राजगड,
      वज्रगड इ.
नाशिक     - ब्रह्मगिरी, साल्हेर-मुल्हेर, मांगी-तुंगी, अंकाई-
      टंकाई, चांदवड
औरंगाबाद     - देवगिरी (दौलताबाद)
कोल्हापूर     - पन्हाळा, विशालगड, भुदरगड
अहमदनगर     - हरिश्वंद्रगड, रतनगड
अकोला      - नर्नाळा
सातारा     - अजिंक्यतारा, मकरंदगड, प्रतापगड, सज्जनगड,
      वर्धनगड

महाराष्ट्रातील प्रसिद्ध लेण्या व गुंफा मंदिरे
लेण्या                            ठिकाण/जिल्हा
अजिंठा, वेरुळ    -    औरंगाबाद
एलिफंटा, घारापुरी    -    रायगड
कार्ला, भाजे, मळवली    -    पुणे
पांडवलेणी    -    नाशिक
बेडसा, कामशेत    -    पुणे
पितळखोरा    -    औरंगाबाद
खारोसा, धाराशीव (जैर)    -    उस्मानाबाद

महाराष्ट्रातील प्रमुख जलाशय व धरणे :
जलाशय/नदी       स्थळ/जिल्हा

जायकवाडी    -    बाथसागर (गोदावरी) औरंगाबाद
भंडारदरा    -    (प्रवरा) अहमदनगर
गंगापूर    -    (गोदावरी) नाशिक
राधानगरी    -    (भोगावती) कोल्हापूर
कोयना शिवाजी सागर    -    (कोयना) हेळवाक (सातारा)
उजनी    -     (भीमा) सोलापूर
तोतलाडोह    -    मेघदूत जलाशय (पेंच)- नागपूर
यशवंत धरण    -    (बोर) वर्धा
मोडकसागर    -    (वैतरणा) ठाणे
खडकवासला    -    (मुठा) पुणे
येलदरी    -    (पूर्णा) परभणी
बाभळी प्रकल्प    -    (गोदावरी) नांदेड

महाराष्ट्रातील खनिज संपत्ती व संबंधित जिल्हे :
खनिज        जिल्हे
दगडी कोळसा    - सावनेर, कामठी, उमरेड (नागपूर), वणी
        (यवतमाळ), गुग्गुस, बल्लारपूर (चंद्रपूर)
बॉक्साईट    - कोल्हापूर, रत्नागिरी, सिंधुदुर्ग
कच्चे लोखंड    - रेड्डी (सिंधुदुर्ग)
मॅग्नीज    - सावनेर (नागपूर), तुमसर (भंडारा),
        सावंतवाडी (सिंधुदुर्ग)
तांबे    -    चंद्रपूर, नागपूर
चुनखडी    -    यवतमाळ
डोलोमाईट    -    रत्नागिरी, यवतमाळ
क्रोमाई    -    भंडारा, गोंदिया, सिंधुदुर्ग
कायनाईट    -    देहुगाव (भंडारा)
शिसे व जस्त    -    नागपूर
देशाच्या खनिज उत्पादनात महाराष्ट्राचा वाटा- ३.९% आहे, १२.३३% क्षेत्र खनिजयुक्त आहे.

महाराष्ट्रातील प्रमुख औष्णिक वीजनिर्मिती केंद्रे :
औष्णिक केंद    ठिकाण/जिल्हा
पारस    -    अकोला
एकलहरे    -    नाशिक
कोराडी, खापरखेडा    -    नागपूर
चोला (कल्याण)    -    ठाणे
बल्लारपूर    -    चंद्रपूर
परळीवैजनाथ    -    बीड
फेकरी (भुसावळ)    -    जळगाव
तुर्भे (ट्रॉम्बे)    -    मुंबई
भिरा अवजल (जलविद्युत)    -    रायगड
कोयना (जलविद्युत)    -    सातारा
धोपावे    -    रत्नागिरी
जैतापूर (अणुविद्युत)    -    रत्नागिरी

महाराष्ट्रातील प्रमुख लघुउद्योग :
लघुउद्योग                       ठिकाण
हिमरुशाली    -    औरंगाबाद
पितांबरी व पैठण्या    -    येवले (नाशिक)
चादरी    -    सोलापूर
लाकडाची खेळणी    -    सावंतवाडी
सुती व रेशमी कापड    -    नागपूर, अहमदनगर
हातमाग साडय़ा व लुगडी    -    उचलकरंजी
विडीकाम    -    सिन्नर (नाशिक), अहमदनगर,
        सोलापूर
काचेच्या वस्तू    -    तळेगाव, ओगलेवाडी
रेशमी कापड    -    सावळी व नागभीड (चंद्रपूर),
        एकोडी (भंडारा)

महाराष्ट्रातील प्रमुख संशोधन संस्था :
इंडियन इन्स्टिटय़ूट ऑफ जिओमॅग्नेटिझम    - मुंबई
भाभा अॅटोमिक रिसर्च सेंटर,    - मुंबइ
टाटा इन्स्टिटय़ूट ऑफ सोशल सायन्सेस    - मुंबई
इंटरनॅशनल इन्स्टिटय़ूट ऑफ पॉप्युलेशन स्टडीज    - मुंबई
कॉटन टेक्नॉलॉजिकल रिसर्च लॅबोरेटरी    - मुंबई
नॅशमल केमिकल लॅबोरेटरी    - पुणे
नॅशनल इन्स्टिटय़ूट ऑफ व्हायरॉलॉजी    - पुणे
वॉटर अँड लॅण्ड मॅनेजमेंट इन्स्टिटय़ूट (वाल्मी)    - औरंगाबाद
भारत इतिहास संशोधन मंडळ,     - पुणे
भांडारकर प्राच्यविद्या संशोधन मंदिर    - पुणे
सेंट्रल इन्स्टिटय़ूट ऑफ कॉटन रिसर्च    - नागपूर
महाराष्ट्र अभियांत्रिकी संशोधन संस्था (मेरी)    - नाशिक
 अॅटोमिक एनर्जी कमिशनचे मुख्यालय    - मुंबई
 खार जमीन संशोधन केंद्र    - पनवेल

महाराष्ट्रातील प्रमुख विद्यापीठे, स्थापना व ठिकाण :
विद्यापीठ/स्थापना        ठिकाण/स्थान
मुंबई विद्यापीठ (१८५७)    - मुंबई
पुणे विद्यापीठ (१९४९)    -  पुणे
राष्ट्रसंत तुकडोजी महाराज नागपूर    - नागपूर
विद्यापीठ (१९२५)
कर्मयोगी संत गाडगेबाबा अमरावती    - अमरावती
विद्यापीठ (१९८३)
भारतरत्न डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर    - औरंगाबाद
मराठवाडा विद्यापीठ (१९५८)
शिवाजी विद्यापीठ (१९६३)    - कोल्हापूर
यशवंतराव चव्हाण मुक्त विद्यापीठ (१९८८)    - नाशिक
महाराष्ट्र आरोग्य विज्ञान विद्यापीठ (१९९८)    - नाशिक
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर तंत्रज्ञान     - लोणेरे (रायगड)
विद्यापीठ (१९८९)
उत्तर महाराष्ट्र विद्यापीठ (१९८९)    - जळगाव
कविकुलगुरू कालिदास संस्कृत     - रामटेक (नागपूर)
विद्यापीठ (१९९८)
स्वामी रामानंदतीर्थ मराठवाडा विद्यापीठ (१९९४)    - नांदेड
महाराष्ट्र पशू व मत्स्यविज्ञान विद्यापीठ (२०००)    - नागपूर

महाराष्ट्रातील प्रमुख कृषी संशोधन संस्था :
 मध्यवर्ती ऊस संशोधन केंद्र,    - पाडेगांव (सातारा)
 गवत संशोधन केंद्र,     - पालघर (ठाणे)
 नारळ संशोधन केंद्र,     - भाटय़े (रत्नागिरी)
 सुपारी संशोधन केंद्र,     - श्रीवर्धन (रायगड)
 काजू संशोधन केंद्र,     - वेंगुर्ला (सिंधुदुर्ग)
 केळी संशोधन केंद्र,     - यावल (जळगाव)
 हळद संशोधन केंद्र,     - डिग्रज (सांगली)
 राष्ट्रीय डाळिंब संशोधन केंद्र, हिरज    - केगांव (सोलापूर)
 राष्ट्रीय कांदा- लसून संशोधन केंद्र    - राजगुरूनगर (पुणे)

महाराष्ट्रातील धोर मराठी साहित्यिक व त्यांची टोपण नावे:
कवी/साहित्यिक    टोपण नावे
 कृष्णाजी केशव दामले    - केशवसुत
 गोविंद विनायक करंदीकर    - विंदा करंदीकर
 त्र्यंबक बापुजी डोमरे    - बालकवी
 प्रल्हाद केशव अत्रे    - केशवकुमार
 राम गणेश गडकरी    - गोविंदाग्रज
 विष्णू वामन शिरवाडकर    - कुसुमाग्रज
 निवृत्ती रामजी पाटील    - पी. सावळाराम
 माधव त्र्यंबक पटवर्धन    - माधव जुलिअन
 चिंतामण त्र्यंबक खानोलकर    - आरती प्रभू
 आत्माराम रावजी देशपांडे    - अनिल